Yapay Zeka ve Etik TBMM'de Tartışıldı

(TBMM) - Michigan Üniversitesi'nden AI ve Dijital Politika Merkezi Başkanı Merve Çınarlı Hickok, TBMM Yapay Zeka Araştırma Komisyonu'nda; "Avrupa yapay zeka kanunun devreye girmesiyle beraber Türk şirketleri bu kanuna tabii olacak ancak Türkiye'nin veri mahremiyeti kanunları ve tüketici hakları etrafında da bu hakları koruyacak şekilde güncellenmesi gerekiyor. Kamu kurumlarında yapay zeka bilgisi ve bilincinin de artırılması çok önemli ve kurumların ciddi eğitimlere ihtiyacı var" dedi. İstanbul Medipol Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Ulvi Türkbağ, "Yapay zekanın sorumluluk sahibi olarak çalışması için etiğe ihtiyaç var. Kazuistik olmamak şartıyla yapay zeka için kesinlikle yapay zeka yasası yapılmalı. Genel etik ilkeleri düzenlersek bu kanun kalıcı olur" diye konuştu.

TBMM Yapay Zeka Araştırma Komisyonu AK Parti Eskişehir Milletvekili Fatih Dönmez başkanlığında toplandı. Komisyonda, Michigan Üniversitesi'nden AI ve Dijital Politika Merkezi (CAIDP) Başkanı Merve Çınarlı Hickok, Cambridge Üniversitesi'nde büyük veri ve yapay zekada etik üzerine araştırmalar yapan Melike Tanberk ve İstanbul Medipol Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Ulvi Türkbağ sunum yaptı.

Toplantının başında önceki toplantılarda yapılan çalışmalara ilişkin bilgi veren Başkan Dönmez, bugünkü komisyon toplantısında yapay zeka teknolojisinin gelişiminin ardından sıkça tartışma konusu olan yapay zeka ve etik temasının işleneceğini belirtti. Başkan Dönmez, komisyona katkıda bulunan katılımcıları tanıttı ve kendilerine teşekkür etti.

Başkan Dönmez'in toplantıyı açmasının ardından çalışmaları kapsamında Japonya'da olduğu gerekçesiyle toplantıya çevrimiçi olarak katılan Merve Çınarlı Hickok, ABD, Avrupa ve Türkiye'deki yapay zeka düzenlemelerine ilişkin yaptığı çalışmaları aktardı. Yapay zekaya ilişkin haber manşetlerini örnek gösteren Hickok, yapay zekanın önyargılı çıktılarının olduğunu ve yapay zekanın kadınlara, yaşlılara, engellilere, etnik ve dini azınlıklara karşı daha negatif kararlar verdiğine dikkat çekti ve şunları söyledi:

"Yapay zekanın nerede, ne zaman, nasıl kullanıldığını bilmiyoruz. Gün içinde tüketici, kullanıcı ya da bir vatandaş olarak yapay zekanın nerede kullanıldığını bilmiyoruz. Dijital çağın yükselişiyle birlikte etkileşen yönetişim biçimlerimiz hızlı dönüşümler geçiriyor. Yapay zeka hayatımızın her alanına dokunuyor. Yapay zeka kendi kendine ortaya çıkmıyor. Biz kurumlar, kişiler ve şirketler olarak hangi değerleri kullanacağımıza karar veriyoruz. O yüzden her ne kadar bu sistemler kompleks olsa da arkasında insanlar var ve insanların verdiği kararların üzerine kurulmuş sistemler. Bizi daha sorumlu ve daha etik hareket etmeye yöneltmeli ve ihtiyacımız olan kanuni çerçeveleri uygulamamız gerekmekte. Yüz tanıma sistemleri büyük hatalara eğilimli, özellikle daha koyu tenli insanlarda. Kontrollü olmayan yapay zeka sistemlere tedavilerde ciddi kalite farklarına yol açabiliyor. Hollanda Vergi Kurulu'nun kullandığı bir algoritma binlerce insanı, ağırlıkla göçmenleri yanlışlıkla vergi kaçakçısı olarak işaretledi. Binlerce insanın iflasına yol açtı.

"Yapay zeka algoritmaları kötü niyetli aktörler tarafından manipüle edilebilir ya da yasal olmayan amaçlar için kullanılabilir"

Yapay zeka temelinde veri kalitesine bağlı istatistik bir model ve olasılıkları yansıtıyor. Veri ne kadar kaliteliyse sonuçları da o kadar başarılı ve güvenilir. Bize kesin bir cevap değil, bir olayın hangi ihtimalle olacağını gösteriyor. Veri setleri gerçek durumu yetersiz bir şekilde temsil ediyor olabilir. Veri setleri öngyargılı, zararlı, yasadışı içerik çekebilir. Yapay zeka algoritmaları doğaları gereği veya tasarım seçimlerinden dolayı açıklaması çok karmaşık olabilir. Algoritmaların sonuçları ve performansı zaman içinde değişebiliyor. Algoritmalar kötü niyetli aktörler tarafından manipüle edilebilir ya da yasal olmayan amaçlar için kullanılabilir. Algoritmik kararların hızı ve kapsamı çok sayıda insanı ve kurumu aynı anda etkileyebilir.

Yapay zeka prensiplerini uygulayabiliyor muyuz, kanunlara yansıtabiliyor muyuz, bunlara bakmamız gerekiyor. Teknolojinin temel haklara, demokratik kurumlara ve hukukun üstünlüğüne dayalı geniş sosyal katılımı teşvik eden bir dünya yaratmasını istiyoruz. Bu konuda her sene 80 ülkenin yapay zeka ve demokratik değerler endeksinde stratejilerine bakıyoruz. Türkiye son endeksimizde 5 kademenin 3'üncüsünde yer aldı. Avrupa yapay zeka kanunun devreye girmesiyle beraber Türk şirketleri bu kanuna tabii olacak ancak Türkiye'nin veri mahremiyeti kanunları ve tüketici hakları etrafında da bu hakları koruyacak şekilde güncellenmesi gerekiyor. Kanunlarda değişiklik yapılırken yargıda da eğitim şart. Tüketici hakları ve veri güvenliği yargıya geldiği noktada yargı eğitimi de çok önemli. Halihazırda Türkiye'nin yapay zeka stratejisi ve eylem planı bulunmakta. Ancak bunlar çok hızlı ve odaklı bir şekilde ilerlemeli. Bazı ülkeler yapay zeka stratejilerini 2 senede bir revize ediyorlar. Kamu kurumlarında yapay zeka bilgisi ve bilincinin de artırılması çok önemli ve kurumların ciddi eğitimlere ihtiyacı var."

"Dünyada yapay zeka sistemlerinde şeffaflığı zorunlu kılacak bir kanun yok"

Hickok, sunumunun ardından Başkan Dönmez'in "Genel etik kurallar bu teknoloji yeterli olmayabilir, bu iş için yeni etik kurallara ihtiyaç olmalı mı ve bu kurallar yasa seviyesinde olmalı mı? Yasa seviyesinde parlamentodan geçiren ülkeler var mı" sorularını ise şöyle yanıtladı:

"Yasa seviyesine çıkartan birkaç ülke var. Brezilya, Güney Kore, Çin'de yapay zeka odaklı kanunlar geçti. ABD'de de eyalet bazında birçok yapay zeka kanunu geçmiş durumda. ABD Kongresinde de bunlar tartışılıyor. ABD'de halihazırdaki kanunlar nereye kadar bu sistemlerin risklerini cevaplıyor, geri kalan riskleri nasıl karşılayabilir, ona bakıyoruz. Bunlar çok güçlü kanunlar ve yapay zekanın ortaya çıkardığı riskleri karşılayabilecek durumda. Ancak yapay zeka sistemlerinde şeffaflığı zorunlu kılacak bir kanun yok. Çok kritik konularda kullanılan yapay zeka sistemleri varsa arada bir insanın o zincirin içinde olması gereken kanunlara da bakıyorlar."

Çalışmaları kapsamında Londra'da olduğu gerekçesiyle toplantıya çevrimiçi olarak katılan Melike Tanberk de yapay zekanın her geçen gün geliştiği teknoloji dünyasında çocukların korunmasına ilişkin bilgiler verdi. Tanberk, "Artık online bir yaşam alanına geçtik. Bu anlamda dijitalde çoğu etkileşim izlenir ve veriye dönüştürülür bir hale geldi. İnsanlar artık sadece fiziksel dünyada değil, fiziksel veriyle yoğrulmuş dijital ekosistem içinde 'ikili varoluş' olarak sürdürmekte. Ulusal sınırların ötesinde bir koruma olmalı çünkü dijital sınırların içinde bir koruma yok artık. Bütün dünyanın kabul ettiği çözümler bulmalıyız. Çocukları koruma anlamında her bir yaş grubu için ayrı bir regülasyon olmalı" şeklinde konuştu.

"Yapay zekanın sorumluluk sahibi olarak çalışması için etiğe ihtiyaç var"

Tanberk'in ardından geçmiş yıllardaki yapay zeka uygulamalarına ilişkin örnekler veren İstanbul Medipol Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Ulvi Türkbağ, komisyondaki katılımcılara yönetmen Stanley Kubrick'in çekimlerine başladığı ancak hayatını kaybetmesi nedeniyle Steven Spielberg'in tamamladığı 2001 yapımı A.I. Artificial Intelligence (Yapay Zeka) filminden yapay zekaya sahip robotun gösterildiği bir kesiti izletti. Yapay zeka ve etik tartışmasına ilişkin sahneyi örnek gösteren Türkbağ, komisyonda şu açıklamalarda bulundu:

"Eğer yaşınız belli bir yerdeyse bilgisayarı baltadan ayıramayacaksınız. Bu böyle bir şey mi, hayır. Sizden genç olan insanlara 'Ben bundan anlamıyorum' deyip attığınızdan elinizden size olan saygısını kaybeder. Normalde yaşlı insanlar tecrübeli olduğu için toplumumuzda saygı görür ama şimdi dijital çağ yaşlı deneyimini bir kenara attı ve siz onlardan bir şey istedikçe onlar şunu düşünüyor, 'Bunu dahi yapamıyor, bana verebileceği ne olabilir ki?' Çok dikkat edilmesi gereken sosyolojik bir değişim var. Teknolojinin insan hayatını ve değerleri etkilemesi var.

İnsanı taklit eden bir 'prompt'tur yapay zeka. Peki neden bizden güçlü? Çok hızlı işlem yapıyor, inanılmaz sayıda veriyi gözden geçiriyor. Yapay zekanın sorumluluk sahibi olarak çalışması için etiğe ihtiyaç var. Kazuistik olmamak şartıyla yapay zeka için kesinlikle yapay zeka yasası yapılmalı. Genel etik ilkeleri düzenlersek bu kanun kalıcı olur. En basit kural bile kuralsızlıktan iyidir."