'Işid Operasyonlarının Türkmenler Üzerindeki Etkisi" Raporu

Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM), Irak'taki Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) saldırılarının bölge halkı, özellikle de Türkmenler açısından yarattığı tehdidle ilgili hazırladığı raporda, IS¸I·D tehdidinin, ac¸ık olarak Tu¨rkmen bo¨lgelerini hedef aldığı, Tu¨rkmenlerin Irak'taki gelis¸melerden her tu¨rlu¨ zararı go¨ren taraf olduğu belirtildi.

ORSAM, Irak'ta ilerlemeye devam eden IŞİD'in bölgedeki halkta neden olduğu krizin yanı sıra özellikle bölgedeki Türkmenler için oluşturduğu göç ve güvenlik sıkıntıları, mevcut siyasi istikrarsızlıktan çıkışın yolları ve Türkiye'nin bölgedeki Türkmenler için neler yapabileceğinin değerlendirildiği "IŞİD Operasyonlarının Türkmenler Üzerindeki Etkisi" başlıklı rapor hazırladı.

IS¸I·D'in hakim oldugˆu Musul, Telafer, Selahaddin, Diyala gibi bo¨lgelerde yoğun olarak Su¨nni Arap ve Tu¨rkmenlerin yaşadığı belirtilen raporda, Su¨nni Araplardan çok Tu¨rkmenlerin dogˆrudan ve dolaylı tehdit altında olduğu kaydedildi.

Sünni Arapların yoğunlukla yaşadığı bölgelerde gu¨nlu¨k yas¸am kos¸ullarının her geçen gün kötüleştiği, Irak merkezi hu¨ku¨metinin IS¸I·D'e yönelik operasyonlarında sivil halkın zarar gördüğü ifade edildi.

Raporda, IS¸I·D "Su¨nni halkın ve yerel unsurların destegˆini alıyor" gibi go¨ru¨nse de Suriye'deki uygulamaları go¨z o¨nu¨nde bulunduruldugˆunda Su¨nni halkın go¨zu¨nde korku yarattıgˆını so¨ylemenin yanlış olmayacağı, nitekim IS¸I·D'in bu algıyı kırmak ic¸in halkla diyalog sagˆlamaya c¸alıs¸tıgˆı ve "hilafet kuralları" ac¸ıklamıs¸ olsa da henu¨z c¸ok keskin uygulamalara gitmedigˆi tespiti yapıldı.

Rapora göre, IS¸I·D, Irak'ta sıkıs¸tıgˆı zaman Suriye'ye, Suriye'de sıkıs¸tıgˆı zaman da Irak'a gec¸ti ancak haziran operasyonlarında c¸ok daha sistemli davrandı. IŞİD'in Irak'ta Maliki kars¸ıtı gruplar, eski Baasc¸ılar ve onların silahlı kolu olan Naks¸ibendiler gibi o¨rgu¨tlerle as¸iretler ve halkın destegˆini aldığı hatırlatıldı.

Su¨nni grupların bu¨tu¨ncu¨l bir yapıda Irak siyasetinde yer alamamıs¸ olmaları, Su¨nni liderligˆi konusunda yas¸anan c¸ekis¸meler ve Maliki hu¨ku¨metinin Su¨nni siyasetc¸iler u¨zerindeki baskısı gibi fakto¨rlerin Su¨nnilerin siyaset dıs¸ı yollara sapmasına neden olduğu belirtilen raporda, bu nedenle IS¸I·D'in girdigˆi bu¨tu¨n bo¨lgeleri tek bas¸ına kontrol altına almadığı, kontrol ettigˆi bo¨lgeleri yerel gruplara bıraktığı, dolayısıyla IS¸I·D'in o¨nderligˆinde gittikc¸e bu¨yu¨yen bir koalisyondan bahsetmenin daha doğru olacağı vurgulandı.

"IS¸I·D operasyonları Türkmenler için dogˆrudan tehdit oluşturuyor"

Raporda, IŞİD'in bölgedeki Türkmenler üzerinde oluşturduğu doğrudan ve dolaylı tehditlere yönelik çarpıcı tespitler yapıldı. Rapora göre, Su¨nni yogˆunluklu yerles¸imlerde ve c¸evresinde yaşayan Türkmenler açısından IS¸I·D operasyonları dogˆrudan tehdit oluşturuyor. Ayrıca Tu¨rkmenlerin Irak'ta bu¨tu¨ncu¨l bir cogˆrafyaya sahip olmamaları, Tu¨rkmen bo¨lgelerinde gu¨venlik ac¸ıgˆı ortaya c¸ıkarmakta, kapalı ve korunaklı bir bo¨lge olus¸turulamamaktadır.

Bu nedenle IŞİD operasyonlarının Tu¨rkmenler için c¸ok taraflı tehditler oluşturduğu vurgulanan raporda, "Tu¨rkmenlerin korumasız olması, silahlı bir gu¨ce sahip olmamaları, cogˆrafi olarak bo¨lu¨nmu¨s¸ olmalarından dolayı da kendi aralarında bir bu¨tu¨nlu¨k sagˆlayamamaları Tu¨rkmenleri dogˆrudan IS¸I·D tehdidiyle kars¸ı kars¸ıya bırakmaktadır" ifadesi kullanıldı.

Raporda, Tu¨rkmenlerin yas¸am alanlarının da birc¸ok c¸atıs¸ma dinamigˆini beraberinde getirdiği, Tu¨rkmenlerin yas¸adıgˆı bo¨lgelerde Su¨nni Araplar c¸ogˆunlukta olsalar da bu bo¨lgelerin etnik ve mezhepsel olarak birc¸ok farklı toplulugˆun bir arada yaşadığı alanlar olduğu, Irak'ın kuzey bo¨lu¨mu¨ndeki petrol bo¨lgelerinin Tu¨rkmenlerin yas¸am alanları ic¸erisinde kaldığı, söz konusu cogˆrafyanın merkezi hu¨ku¨met ile IKBY arasındaki mu¨cadelenin ana c¸arpıs¸ma noktası olduğu kaydedildi.

İhtilaflı bo¨lgelerin Tu¨rkmenlerin yas¸adıgˆı il ve ilc¸eleri de kapsadığı anımsatılan raporda, "IS¸I·D operasyonları sonrası tartıs¸malı bo¨lgeler olarak ifade edilen bo¨lgelerin birc¸ogˆunda Ku¨rt kontrolu¨nu¨n sagˆlanmıs¸ olmasıyla IS¸I·D operasyonlarının sonuc¸ları itibarıyla Ku¨rtlere avantaj sagˆladığı söylenebilir" tespiti yapıldı.

Bu kapsamda bir sonraki as¸amada Ku¨rtlerin bu "de facto" durumu "de jure" haline getirmeye c¸alıs¸malarının Tu¨rkmen bo¨lgelerinin IKBY'nin sınırları ic¸erisinde kalmasına yol ac¸acağı uyarısı yapılan raporda, Tu¨rkmenlerin bu konudan oldukc¸a rahatsız oldugˆu belirtildi.

IŞİD, peşmergenin elindeki bölgelere yönelebilir

IS¸I·D'in, bo¨lgede tam olarak hakimiyet kurmasının ardından pes¸mergelerin elindeki Kerku¨k gibi digˆer bo¨lgelere yo¨nelmesinin muhtemel olduğu ifade edilen raporda, şunlar kaydedildi:

"Telafer'den kac¸an Tu¨rkmenler IKBY'ye sıgˆınmaya c¸alıs¸makta ancak IKBY yeterli imkan bulunmadıgˆını bahane ederek, Tu¨rkmenleri IKBY'ye almamaktadır. Tu¨rkmenlerin bir kısmı IKBY sınırları dıs¸arısında gec¸ici olarak olus¸turulan u¨c¸ kampta yerles¸meye c¸alıs¸maktadır. Ancak ne IKBY ne de Irak merkezi hu¨ku¨metinden yardım gitmemekte ve sadece Birles¸mis¸ Milletler ve Tu¨rkiye tarafından yapılan kısıtlı yardımlara Tu¨rkmenler hayatta kalmaya c¸alıs¸maktadır."

IS¸I·D, Musul'a girdikten sonra Telefer'i ele geçirmesiyle S¸ii Tu¨rkmenlerin neredeyse tamamının kac¸mak zorunda kaldığı vurgulanan raporda, Musul'daki S¸erihan, Karakoyun ve Kubbu¨k ko¨ylerinde yaşayan Türkmenlerin IS¸I·D tarafından tehdit edildiğine dikkati çekildi.

Raporda, Tu¨rkmenlerin Irak'taki gelis¸melerden her tu¨rlu¨ zararı go¨ren taraf olduğuna işaret edilerek IS¸I·D tehdidinin ac¸ık olarak Tu¨rkmen bo¨lgeleri ve Tu¨rkmenleri hedef aldığı, hem Kerku¨k'u¨n hem de civarının pes¸mergelerin kontrolu¨nde olmasının Tu¨rkmenler u¨zerindeki Ku¨rt baskısını arttırdığı, Irak merkezi hu¨ku¨metinin IS¸I·D'e kars¸ı yaptıgˆı operasyonlarda Tu¨rkmen bo¨lgelerinin rastgele hedef alınmasının sivil halka zarar verdiği belirtildi.

Barzani'nin referandum açıklaması Türkmenleri rahatsız ediyor

IŞİD saldırılarının ardından peşmerge kuvvetlerinin kontrolüne geçen Kerkük'teki durumun da değerlendirildiği raporda, Kerku¨k'teki dengenin bozulmasının çatıs¸ma dinamiklerinin ortaya c¸ıkma ihtimalini gu¨c¸lendirdiği, Kerku¨k'teki nu¨fus artıs¸ının neredeyse tamamının Ku¨rtlerin lehine olmasının kentte sosyal, siyasal ve ekonomik dengeyi bozduğu, bu durumun Tu¨rkmenler ve hatta Kerku¨klu¨ yerli Arapları rahatsız ve tedirgin ettiğine işaret edildi.

Barzani'nin son do¨nemde yaptıgˆı ac¸ıklamalara bakıldıgˆında, "Kerku¨k, Ku¨rt topragˆıdır. Ku¨rdistan'a katılacaktır" s¸eklindeki so¨ylemlerinin ve Kerku¨k'te referandum yapılacagˆına ilis¸kin ac¸ıklamalarının da Tu¨rkmenlerdeki rahatsızlıgˆı arttırdığı kaydedildi.

Rapora göre, Kerku¨k'u¨n bir "oldu bittiyle" IKBY sınırlarının ic¸erisine dahil edilmesi, Tu¨rkmenler ac¸ısından yeni problemlere yol açabilir. Merkezi hu¨ku¨metin, IS¸I·D kars¸ısında u¨stu¨nlu¨k sagˆlaması durumunda Kerku¨k'teki pes¸merge hakimiyetine son vermek için girişimde bulunabileceğine dikkati çekildi.

Kerku¨klu¨ Arapların da da Kerku¨k'te Ku¨rt kontrolu¨ne kars¸ı c¸ıkacağı, Kerku¨k'u¨n idari, sosyal, siyasi ve ekonomik yapısının bozularak tek taraflı mu¨dahaleyle bir grubun eline gec¸mesinin, Kerku¨k'te c¸ok taraflı c¸atıs¸maların fitilini ates¸leyebilecek nitelikte olduğu vurgulanan raporda, şu ifade kullanıldı:

"Kerku¨k'e yapılacak tek taraflı bir mu¨dahale bu¨yu¨k bir infiale yol ac¸abilir. Zira Tu¨rkmenler, Kerku¨k'u¨n IKBY'ye bagˆlanması ya da tek taraflı bir mu¨dahalenin olması durumunda Kerku¨k ic¸in savas¸maktan kac¸mayacaklarını ac¸ık olarak dile getirmektedir. Buradaki bir digˆer sıkıntı Kerku¨k'teki c¸atıs¸manın digˆer bo¨lgelere de sıc¸raması olasılıgˆıdır. Bunun digˆer Tu¨rkmen bo¨lgelerine sıc¸raması, Tu¨rkmenleri c¸ok daha bu¨yu¨k bir tehditle kars¸ı kars¸ıya bırakabilir."

-Silahlı gücün olmaması Türkmenleri korumasız bıraktı

Raporda, Tu¨rkiye'nin AFAD ve Kızılay aracılığıyla IS¸I·D operasyonlarından zarar go¨ren Tu¨rkmen bo¨lgelerine insani yardım go¨nderdiği ancak bunun, 350 bini bulan Tu¨rkmen go¨c¸menlerin sorunların giderilmesinde yeterli olmadığı vurgulandı.

Tu¨rkmenlerin insani yardımın yanı sıra acil olarak siyasi destegˆe ve korunmaya ihtiyaç duyduğu belirtilen raporda, silahlı gu¨cu¨nu¨n olmamasının Tu¨rkmenleri tamamen korumasız bıraktığı, bu s¸artlar altında Tu¨rkmenlerin kısıtlı imkanlarla gu¨venliklerini sagˆlamaya ve yerel olarak kendi silahlarıyla mahalle, sokak ve evlerini korumaya c¸alıs¸tığı, ne IKBY ne de Irak merkezi hu¨ku¨metinin Tu¨rkmenleri koruyabildiği kaydedildi.

Raporda, IS¸I·D'in etkinligˆi su¨rdu¨kc¸e Su¨nnilerin bo¨lgelerinde egemenliklerini kurabildikleri bir federal yapı kurmalarının mümkün olabileceğini dikkati çekildi.

Türkmen coğrafyasının ayrışması Suriye'yi, Tu¨rkiye'yi, I·ran'ı dogˆrudan etkileyecek-

Tu¨rkmen yas¸am hattının Irak'taki ayrıs¸ma noktalarında bulunması, olası bir ayrıs¸ma ya da Irak'ın daha gevs¸ek federal veya konfederal bir yapıya bu¨ru¨nmesi durumunda, Tu¨rkmen cogˆrafyasının da ayrıs¸masına sebebiyet verebileceğine işaret edilen raporda, "Bo¨yle bir durumda Tu¨rkmen cogˆrafyası da iyice parc¸alanacak, bir kısmı S¸ii, bir kısmı Su¨nni bo¨lgesinin ic¸inde yer alacak, bir kısmı Ku¨rt cogˆrafyası ic¸inde kalacaktır. Bo¨yle bir ayrıs¸ma ayrıca Suriye'yi, Tu¨rkiye'yi, I·ran'ı dogˆrudan etkileyecektir. Bu konuda Tu¨rkiye'nin Irak'ın toprak bu¨tu¨nlu¨gˆu¨nu¨ ve siyasi birligˆini savunan politikasının o¨nemi ortaya c¸ıkmaktadır. Irak daha stabil hale gelirse Tu¨rkmenleri de Irak merkez siyaseti ic¸inde daha etkin go¨rmek mu¨mku¨ndu¨r" ifadelerine yer verildi.

Raporda, Türkiye'nin IKBY ile ilis¸kileri gelis¸tirmesinin, Ku¨rt-Tu¨rkmen ilis¸kilerini de geliştirerek Tu¨rkmenlere IKBY'de siyaset yapma imkanı sağladığı, aynı s¸eyin Irak merkezi hu¨ku¨metiyle de yapılabileceği belirtildi.

Rapora göre, ileri dönem için Kerku¨k'u¨n o¨zel statu¨lu¨ bir vilayet olması ic¸in c¸aba harcanabilir. Telefer'in vilayet olması için Tu¨rkiye giris¸imlerde bulunabilir ancak bunlar için Irak'ın istikrara kavus¸ması, uzlas¸manın sagˆlanması gerekiyor. - Ankara